KADINA KARŞI ŞİDDET

Kadına Karşı Şiddet

Kadına karşı şiddet eylemleri son zamanlarda toplumsal tepki alanının ana temalarından birisi haline gelmiştir. İletişim ve haberleşme teknolojisindeki gelişimin bilgiye daha hızlı ve etkin bir şekilde ulaşma imkânı tanımasının bir sonucu olarak uzak coğrafyalarda kadına yönelik tehdit, hakaret, şiddet gibi suç eylemleri gerçekleştiği zaman insanlar bunlardan hızlı bir şekilde haberdar olmakta ve bu haberler aynı hızda toplumun geneline yayılarak kamuoyunun tepkisini çekmektedir. Bu etkenler kadına yönelen şiddet olayları bakımından bir kamusal farkındalık oluşturmaktadır.
Eşit olmayan güç ilişkisi kadınların karşı cins karşısında savunma mekanizmasının zayıf olmasına neden olmaktadır. Bu durum insan haklarını ihlal eden tutum ve davranışların kadınlara yönelmesini kolaylaştırmaktadır. Özellikle kadına yönelik şiddet eylemini bu kolaylıktan faydalanarak gerçekleştirmek, kadın haklarının hukuki olarak korunması için özel kanunlar, uluslararası anlaşmalar vs. kurallar tanzim edilmesini gerekli kılmıştır. İlgili kanunlar nezdinde kadınların temel hak ve özgürlükleri özel olarak koruma altına alınmış, ihlali halinde ise gerekli koruyucu ve önleyici tedbirler ve destek hizmetleriyle zararların giderilmesi ve olası zarar tehlikesinin engellenmesi öngörülmüştür. Nitekim ele aldığımız yazımızda şiddete uğrayan veya uğrama tehlikesi bulunan kadınların Türk hukuk sistemi ve adalet anlayışı çerçevesinde başvurabilecekleri mercileri ve alabilecekleri desek hizmetlerini izah edeceğiz.

Kadın Haklarının Anayasa’daki Yeri

Anayasa’nın 10.maddesinde “Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir” denilerek kadınların kanunlar önünde erkekler ile eşit haklara sahip olduğu ifade edilmiştir. Benzer şekilde 43. Maddesinde ise “Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır. Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır, teşkilatı kurar.” denilerek hukuk mekanizmasını kadın hakları ihlallerinin önüne geçmek için gerekli tedbirleri almakla yükümlü kılmıştır. Anılan Anayasa hükümlerinden, özellikle konumuz bağlamında, şiddete uğrayan veya uğrama tehlikesi bulunan kadınların hukuk düzeni tarafından koruma altına alınması gerektiği çıkarımı yapılabilir. Böylelikle cinsiyet ayrımcılığına dayalı kadın hakları ihlaline karşın kadın erkek eşitliği vurgulanarak insan hakları kapsamında kadın hakları Anayasa ile teminat altına alınmıştır. Kadınlara yönelik şiddeti önleyen ve kadınları cinsiyete dayalı şiddetten koruyan özel tedbirler ayrımcılık olarak yorumlanamaz.

Kadına Yönelik Şiddet
6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun’da kadına karşı şiddetin tanımı “Kadınlara, yalnızca kadın oldukları için uygulanan veya kadınları etkileyen cinsiyete dayalı bir ayrımcılık ile kadının insan hakları ihlaline yol açan ve bu Kanunda şiddet olarak tanımlanan her türlü tutum ve davranış” şeklinde yapılmıştır. Aynı kanunun devam eden maddelerinde şiddete maruz kalan kadınların başvurabileceği hukuki yollara dair hükümler bulunmaktadır. Diğer yandan kadına karşı şiddet eylemlerinde kadınların hukuki haklarını güvence altına almak ve tehlikeleri engellemek, meydana gelen zararları gidermek ve gerekli her türlü tedbirleri almak için başta kanunlar olmak üzere kurulan çeşitli dernekler, sivil toplum kuruluşları, mülki amirler, kolluk güçleri seferber olurlar. Bu bakımdan şiddet mağduru kadınların başvurabileceği hukuki ve sosyal imkânların neler olduğu konusu ele alınacaktır.

İhbar ve Şikâyet

Kişinin şiddete uğraması halinde veya şiddete uğrama tehlikesi içinde bulunması halinde herkes ilgili mercilere ihbar veya şikâyette bulunabilir. Bu durumda ilgili mercii gerekli işlemleri gecikmeksizin yapmak zorundadır. Gerekli işlemler şiddete maruz kalan veya kalma tehlikesi içinde bulunan kadınların korunması için alınması gereken önleyici ve koruyucu tedbirlerdir.
İhbar ve Şikâyetin Yapılacağı Merciler:
-Kolluk: Kendisine yapılan ihbar veya şikâyet üzerine gerekenleri yapar. Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde gerekli tedbirleri derhal alabilir. Aldığı tedbirleri tedbirin niteliğine göre mülki amire veya hâkime bildirir. Aldığı ihbarları ŞÖNİM’e bildirir.
-Cumhuriyet Başsavcılığı: Cumhuriyet Başsavcılığı aldığı ihbar veya şikâyet üzerine evrakın bir örneğini önleyici ve koruyucu tedbir alınması için tedbirin türüne göre hâkime veya mülki amire gönderir.
-Mülki amir: Mülki amire yapılan ihbar veya şikâyet üzerine mülki amir önleyici ve koruyucu tedbirleri kendiliğinden alır. Ayrıca olayın niteliğine göre gerekli işlemlerin yapılması amacıyla şikâyet veya ihbarı kolluğa veya Cumhuriyet başsavcılığına bildirir.
-Hâkim veya mülki amir tarafından verilen koruyucu ve önleyici tedbir kararları ŞÖNİM’e bildirilir.

Tedbir Kararları

Kadına yönelik şiddetin önlenmesi, şiddetin nedenlerinin araştırılması ve ortadan kaldırılmasını sağlamayı amaçlayan çalışmalar önleyici hizmetler, şiddet mağduru kadınların korunmasına yönelik hizmetler ise koruyucu hizmetlerdir. Nitekim 6284 Sayılı Kanuna Dair Yönetmelikteki tanıma göre koruyucu ve önleyici tedbir: “Hayati tehlikesi bulunan şiddet mağdurunun kolluk tarafından gerektiğinde her türlü teknik cihaz ve donanımlarla, yirmi dört saat esasına göre kesintisiz olarak, şiddet uygulayan veya uygulama tehlikesi bulunan kişilerden gelebilecek tehlikelerden korunması amacıyla yerine getirilen tedbir” olarak tanımlanmıştır. Kadına yönelik şiddet eylemlerinin ihbar veya şikâyetinin yapıldığı yetkili merciler tarafından kadının barınma, sağlık, sosyal ve ekonomik alanlarda desteklenmesine yönelik faaliyetler koruyucu hizmetlere örnek olarak gösterilebilir.
Tedbir kararları ilgilinin talebi, müdürlük, ŞÖNİM, kolluk görevlileri veya Cumhuriyet başsavcılığının talebi üzerine verilir. Tedbir kararları başlangıçta 6 ayı geçmemek üzere verilir ancak şiddet eylemi veya tehlikesi devam ettiği takdirde yine talep üzerine veya re ’sen yetkili merciler tarafından tedbirin devamına karar verilebilir.
Koruyucu tedbir kararı verilmesi için şiddeti kanıtlayan belge veya delil aranmaz, önleyici tedbir kararları geciktirilmeksizin verilir. Şiddet veya şiddet uygulama tehlikesi ortadan kalktığı zaman tedbir kararı kaldırılır. Tedbir kararı şiddet mağduruna ve şiddet uygulayana tebliğ edilir. Şiddet uygulayan hakkında tedbir kararlarına uymaması halinde zorlama hapsi uygulanabilir.

Mülkî amir tarafından verilecek koruyucu tedbir kararları

6284 Sayılı Kanun uyarınca illerde vali, ilçelerde kaymakam mülki amir olarak kadına yönelik şiddet eylemlerinde gerek kolluğun gerek kadınların başvurusu üzerine şiddet mağduru kadınlara barınma yeri, geçici maddi destek, psikolojik, mesleki ve hukuki rehberlik, geçici koruma altına alma ve varsa çocukları için kreş eğitimi verilmesi konularında koruyucu tedbirler alabilmektedir. Mülki amir önleyici tedbir alamaz. Tedbir alınmasının gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kolluk da tedbirleri alabilir ancak mülki amirlere tedbir kararını kırk sekiz saat içerisinde onaylatmalıdır.

Hâkim tarafından verilecek önleyici tedbir kararları

Cumhuriyet savcısı, kolluk veya ilgilinin talebi üzerine koruma altına alınacak kişinin korunması amacıyla şiddeti kanıtlayan bilgi ve belge aranmaksızın hâkim tarafından önleyici tedbir kararı olarak kadını güvence altına almak amacıyla kişinin işyerinin değiştirilmesi, kişinin evli olması halinde müşterek konuttan ayrı bir yerleşim yeri belirlenmesi, korunanın talebiyle tapu kütüğüne aile şerhi konulması ve bu tedbirler yeterli olmayacaksa ilgilinin rızası alınarak Tanık Koruma Kanunu’na göre kimlik ve ilgili diğer bilgi ve belgelerinin değiştirilmesine karar verilebilir.
Öte yandan mağdurla ilgili önleyici tedbirlerin yanı sıra şiddet uygulayanlarla ilgili olarak tedbir kararları da alınabilir. Bu kararları şu şekilde sıralayabiliriz:
Şiddet tehdidinde veya küçük düşürmeyi içeren söz ve davranışlarda bulunmama,
Müşterek konuttan uzaklaşması, derhal müşterek konutun korunana tahsis edilme,
Korunan kişinin bulunduğu yere yaklaşmama,
Korunan kişiyi rahatsız etmemesi, şahsi eşyalarına zarar vermeme,
Bulundurulmasına kanunen izin verilen silahları kolluğa teslim etme,
Bir sağlık kuruluşuna muayene ve tedavi için başvurma,
Şiddet uygulayan kişi aynı zamanda ailenin geçimini sağlayan kişi ise hâkim tedbir nafakasına hükmedebilir.

Kolluk amiri tarafından alınabilecek tedbirler

Mülki amir tarafından alınabilecek barınma yeri sağlama ve geçici koruma altına alma tedbirleri ile hâkim tarafından alınabilecek önleyici tedbirler gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, 48 saat içerisinde onaylatılmak üzere kolluk tarafından alınabilir.
Yaygın Bir Önleyici Koruma Tedbiri Olarak Uzaklaştırma Kararı
Uzaklaştırma kararı şiddet uygulayanın şiddete maruz kalanın yakınında bulunmamasını öngören bir karardır. Hakkında uzaklaştırma kararı verilen kişinin şiddet görenin konutuna, okuluna, işyerine vs. yaklaşması yasaklanmıştır.
Uzaklaştırma kararını kimler hangi merciden talep edebilir?
Uzaklaştırma tedbirini şiddet mağduru kadın veya durumdan haberdar olan kolluk, Cumhuriyet savcısı ve ilgili kurum ve kuruluşlar aile mahkemesinden talep edebilir. Şiddet mağduru kadın bu talebini doğrudan aile mahkemesine yöneltebileceği gibi mülki amir, kolluk, Cumhuriyet savcılığı veya ilgili kurum ve kuruluşlara da yöneltebilir. İlgili kurum ve kuruluşlar aile mahkemesine durumu bildirerek tedbir kararı alınmasını isteyebilir. Uzaklaştırma kararı bir önleyici karar olduğu için ancak Aile Mahkemesi hâkimi tarafından alınabilir. Ancak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, sonradan hâkimin onayına sunmak şartıyla kolluk da bu kararı alabilir.
Önemle belirtmek gerekir ki uzaklaştırma kararı alabilmek için kişinin şiddet gördüğü veya tehlikede bulunduğuna dair belge veya kanıt sunma mecburiyeti yoktur. Bu yönde bir talebin varlığı yeterli görülmektedir.
Uzaklaştırma kararına uyulmaması durumunda ne yapılır?
Uzaklaştırma kararını ihlal eden kişi hakkında ilgilinin başvurusu üzerine aile mahkemesi tarafından 3-10 gün arasında zorlayıcı hapis yaptırımı uygulanır. Söz konusu ihlalin buna rağmen tekrar etmesi halinde tazyik hapis süresi 15-30 gün arasında olacaktır. Hapis süreleri 6 ayı geçemez.
Korunan Kişinin Bilgilerinin Gizlenmesi
Gerekli görülmesi halinde tedbir kararlarıyla birlikte korunan kişinin ve aile üyelerinin bilgilerinin gizlenmesine karar verilebilir. Kişinin önem taşıyan verileri resmi kayıtlarda gizli tutulur.
Kadına Yönelik Şiddetle Mücadelede Diğer Kurumlar ve Hizmetler
Önleyici ve koruyucu tedbirlerin alınmasında yetkili merci hâkim veya mülki amirlerdir. Ayrıca yerel yönetimler, kadın haklarını savunan dernek, vakıf ve sivil toplum kuruluşları, barolar ve üniversiteler gibi kamusal hizmet sağlayan çeşitli kurum ve kuruluşlar da bu alanda çalışmalar yapmaktadırlar.
Bu alanda yapılan konferanslar, seminerler ve projeler önleyici tedbirlere örnek gösterilebilir.
ŞÖNİM: 6284 sayılı Kanun’un 14. Maddesi gereğince Şiddet Önleme Merkezi(ŞÖNİM) kurulmasına karar verilmiştir. Kurulan merkezlerde şiddetin önlenmesi ve önleyici tedbirlerin etkin olarak uygulanmasına yönelik izleme çalışmaları yapılır. ŞÖNİM Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı bünyesinde çalışma yapan merkezlerdir.
ŞÖNİM tarafından verilen önleyici hizmetler:

• Koruyucu tedbir kararlarının ve zorlama hapsinin verilmesine ve uygulanmasına ilişkin veri toplayarak bilgi bankası oluşturmak ve tedbir kararlarının kaydını tutmak.
  -Korunan kişiye verilen barınma, geçici maddi yardım, sağlık, adlî yardım hizmetleri ve diğer hizmetleri koordine etmek.
  -Gerekli hallerde tedbir kararlarının alınmasına ve uygulanmasına yönelik başvurularda bulunmak.
  -Şiddettin sonlandırılmasına yönelik programlar hazırlamak ve uygulamak.
  -Bakanlık bünyesinde yapılan çağrı merkezlerinin yaygınlaşmasını sağlamak ve yapılan müracaatların izlenmesini sağlamak.
  -Şiddetin sonlandırılması için çalışan ilgili sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliği yapmak.
  ŞÖNİM tarafından korunacak kişilere verilen koruyucu destek hizmetleri:
  -Kişiye hakları, destek alabilecekleri kurumlar, iş bulma ve benzeri konularda rehberlik etmek ve meslek edindirme kurslarına katılmasına yönelik faaliyetlerde bulunmak.
  -Verilen tedbir kararıyla ulaşılmak istenen amacın gerçekleşmesine yönelik önerilerde bulunmak ve yardımlar yapmak.
• Tedbir kararlarının uygulanmasının kişiler üzerindeki etki ve sonuçlarının izlemek.
  -Psikolojik, sosyal ve ekonomik sorunların çözümünde yardım etmek, danışmanlık yapmak.
  -Hâkimin isteği üzerine; kişinin geçmişi, ailesi, çevresi, eğitimi, kişisel, sosyal, ekonomik ve psikolojik durumu hakkında ayrıntılı sosyal araştırma raporu hazırlayıp sunmak.
  -İlgili merci tarafından istenilmesi hâlinde, tedbirlerin uygulanmasının sonuçları ve ilgililer üzerindeki etkilerine dair rapor hazırlamak.
  -29/5/1986 tarihli ve 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu hükümleri uyarınca maddi destek sağlanması konusunda gerekli rehberliği yapmak.
  ŞÖNİM tarafından şiddet uygulayanlara yönelik verilecek destek hizmetleri:
  -Hâkimin isteği üzerine; kişinin geçmişi, ailesi, çevresi, eğitimi, kişisel, sosyal, ekonomik ve psikolojik durumu ile diğer kişiler ve toplum açısından taşıdığı risk hakkında ayrıntılı sosyal araştırma raporu hazırlayıp sunmak.
  -İlgili makam veya merci tarafından istenilmesi hâlinde, tedbirlerin uygulanmasının sonuçları ve ilgililer üzerindeki etkilerine dair rapor hazırlamak.
  -Teşvik edici, aydınlatıcı, yol gösterici mahiyette olmak üzere;
  1) Öfke kontrolü, stresle başa çıkma, şiddeti önlemeye yönelik farkındalık sağlayarak tutum ve davranış değiştirmeyi hedefleyen eğitim ve iyileştirme programlarına katılmasına,
  2) Alkol, uyuşturucu, uçucu veya uyarıcı madde bağımlılığının ya da ruhsal bozukluğunun olması hâlinde, bir sağlık kuruluşunda muayene veya tedavi olmasına,
  3) Meslek edindirme kurslarına katılmasına, yönelik faaliyetlerde bulunmak.
  (4) Şiddet mağduru ile şiddet uygulayana yönelik hizmetler, zorunlu hâller dışında farklı birimlerde sunulur.
  Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
  Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı bünyesinde kurulan Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü(KSGM) kurulmuştur. KSGM kadına yönelik şiddetin önlenmesi ve ortadan kaldırılması amacıyla yasal ve işbirliğine dayalı çalışmalar yapmakta ve projeler, kampanyalar yürütmekte, toplantılar ve seminerler düzenlemekte ve diğer kurum ve kuruluşlarca yapılan çalışmalara katkı sağlamaktadır. Kadınlara yönelik eğitici, geliştirici, önleyici ve koruyucu faaliyetler yürütmektedir. Konukevleri ve ilk kabul merkezleri KSGM’ye bağlıdır. Öte yandan Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı il ve ilçe müdürlüklerinde görevlendirilen görevliler şiddete uğrayan kadınlara ücretsiz danışmanlık ve rehberlik vermekte ve ilgili kurum ve kuruluşlara yönlendirme yapmaktadır.
  Kadın Konukevleri: Kadın konukevleri, tehdit, hakaret gibi duygusal veya fiziksel şiddete uğrayan kadınların şiddetten korunması, sosyal, psikoloji sorunlarının çözülmesi ve ihtiyaçlarının karşılanması için geçici süreyle kalabilecekleri sosyal hizmet olanağıdır. Kadın konukevine sığınmak isteyen kadınların adli makamlara, il müdürlüklerine, ŞÖNİM’e, sağlık kuruluşlarına kolluğa veya sivil toplum kuruluşlarına başvurması üzerine ŞÖNİM veya Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından başvuru değerlendirilir. Şartların oluşması halinde başvurular kalma süresi en fazla altı ay olmak üzere kabul edilir. Şiddet mağduru kadın konukevi bulunmaması veya kapasitenin dolu olması halinde ilk kabul birimine kabul edilir.

Sağlık Kuruluşları: Sağlık ocağı, il sağlık müdürlükleri, aile hekimliği, aile sağlığı merkezi, toplum sağlığı merkezi gibi sağlık kuruluşları, şiddete uğrayan kadınları tedavi ettikten sonra şiddeti ilgili mercilere bildirmekle yükümlüdürler. Şiddetin bildirildiği Cumhuriyet savcılığı veya kolluk tarafından rapor alınmak üzere şiddet mağduru kadın Adli Tıp Kurumu’na yönlendirilir.

Yerel Yönetimler: Yerel yönetimler de şiddet mağduru kadınlara psikolojik, sosyal danışmanlık ve destek hizmeti vermektedir. Bazı yerel yönetimler kadın konukevi imkânları sunmaktadır.

Sivil Toplum Kuruluşları: Gönüllülük esası içerisinde şiddet mağduru kadınların korunması, tehlikelerin önlenmesi için gerekli çalışmalar yapar, ilgili kurum ve kuruluşlarla irtibat kurarlar. Şiddet mağduru kadınlara sosyal ve psikolojik destek ve rehberlik yapmaktadır. Çeşitli kampanyalar düzenleyerek şiddete maruz kalan kadınların korunması için gerekli işbirliğini ve finansmanı sağlarlar. Mor Çatı Kadın Sığınma Vakfı ve Kadın Dayanışma Vakfı örnek verilebilir.