TÜKETİCİ HUKUKUNDA AYIPLI MAL
Tüketici-Üretici-Sağlayıcı-Satıcı İlişkisi
Kişiler, yaşamlarını en etkin ve ihtiyaca uygun bir şekilde devam ettirmek için sürekli olarak bir tüketim faaliyeti gerçekleştirmektedirler. En azından yaşamlarıyla ilgili barınma, giyinme, yeme içme ve seyahat gibi bedensel, ruhsal ve fiziksel ihtiyaçlarını gidermek üzere başkalarının ürettiği mal ve hizmeti satın almaktadır. Bir bedel karşılığında satın alınabilen mal veya hizmetlerin ticari ve mesleki amaç dışında satın alınması bir tüketici eylemidir. Bu şekilde ticari ve mesleki olmayan amaçlarla mal ve hizmet satın alan gerçek veya tüzel kişiler tüketici konumunda iken tüketici işlemine konu olan malı üreten üretici, hizmeti sağlayan ise hizmet sağlayıcısı konumundadır. Satıcı ise tüketiciye mal sunan veya mal sunanın adına ve hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişidir. Tüketici mesleki ve ticari amaçlarla hareket etmemektedir. Buna karşın satıcı, üretici ve tüketici ticari ve mesleki amaçla hareket etmektedirler.
Tüketici İşlemi Nedir?
Tüketicilerin Korunması Hakkında Kanun ‘da tüketici işlemi “Mal veya hizmet piyasalarında kamu tüzel kişileri de dâhil olmak üzere ticari veya mesleki amaçlarla hareket eden veya onun adına ya da hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişiler ile tüketiciler arasında kurulan, eser, taşıma, simsarlık, sigorta, vekâlet, bankacılık ve benzeri sözleşmeler de dâhil olmak üzere her türlü sözleşme ve hukuki işlem” olarak tanımlanmıştır. Tüketici ile üretici, sağlayıcı ve satıcı arasında yapılan tüketici işleminin hukuki çerçevesi Tüketicilerin Korunması Hakkında Kanun ile çizilmiştir. Bunun yanı sıra söz konusu işlemden doğabilecek bazı uyuşmazlıkların çözüm merci olarak adı geçen kanun Tüketici Hakem Heyeti’ni görevlendirmiştir. Tüketici Hakem Heyeti’nin görevli olduğu uyuşmazlıkların dışındaki tüketici işlemlerinden doğan uyuşmazlıklarda görevli mahkemeler Tüketici Mahkemeleridir. Tüketici Mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde ise söz konusu uyuşmazlığa genel görevli mahkeme olan Asliye Hukuk Mahkemesi bakar.
Kanun tüketici işlemlerini, bir tarafın tüketici diğer tarafın ise ticari ve mesleki amaçla mal veya hizmet üreten yahut satan gerçek veya tüzel kişi olduğu her türlü hukuki işlem şeklinde ifade ederek geniş bir çerçevede ele almıştır. Buna dayanarak taraflar arasında yapılan satış, eser, kredi, sigorta gibi her türlü hukuki işlemi tüketici işlemi kapsamında değerlendirmek ve Tüketici Haklarının Korunması Hakkında Kanun’a tabi tutmak gerekir. Böylelikle tüketici yapmış olduğu hukuki işlemden doğan zararlarını ve kayıplarını adı geçen kanuna dayanarak talep edebilir. Öte yandan söz konusu kanun, tüketici işlemlerinde mesela bir satış sözleşmesinde, tüketici konumundaki tarafın işlemden zarar görme ve aldanma riskinin daha fazla olduğundan hareketle daha güçsüz konumda bulunan tüketici koruyan hükümler ihdas etmiştir.
AYIPLI MAL
Ayıplı mal Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’daki tanıma göre; tüketiciye teslimi anında, taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan maldır. Ayıplı mal, satıcının bildirdiği niteliğe aykırı olabileceği gibi teknik düzenlemesinde tespit edilen niteliğe de aykırı olabilir. Öte yandan mal kullanım amacını karşılamayabilir, tüketicinin maldan beklediği makul menfaati karşılamayabilir yahut azaltabilir. Ekonomik veya hukuki eksiklikler de ayıplı maldır. Örneğin A plus bir buzdolabı satın alan tüketiciye F plus buzdolabı gönderilmesi, imarlı bir arsa şeklinde satılan yerin imarsız çıkması, satın alınan ürünün ilk yıkamada tüylemesi durumlarında ayıplı mal teslimi, devri söz konusu olur.
AYIPLI HİZMET
Ayıplı hizmet, sözleşmede kararlaştırılan sürede başlamaması veya kararlaştırılan objektif özelliklere sahip olmaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan hizmettir. Hizmet sağlayıcısının bildirdiği özellikleri taşımayan veya reklam ilanlarındaki özellikleri taşımayan değerini ve tüketicinin ondan beklediği menfaati ortadan kaldıran veya azaltan maddi, ekonomik ve hukuki eksiklikler bulunan hizmettir. Örneğin kuaförün boyadığı saçı yakmış olması ayıplı hizmettir, cerrahın yanlış ameliyat gerçekleştirmesi de bir ayıplı hizmettir.
AYIPLU MAL VE HİZMETTE SORUMLULUK
TKHK md. 9/1 ayıplı mal veya hizmetten satıcıyı sorumlu tutmuştur. Buna göre; satıcı malı satış sözleşmesine uygun olarak tüketiciye teslim etmekle yükümlüdür. Fakat satıcı kendisinden kaynaklanmayan reklam yoluyla yapılan açıklamalardan haberdar olmadığını ve haberdar olmasının da kendisinden beklenemeyeceğini veya yapılan açıklamanın içeriğinin sözleşme akdedilirken değiştirilmiş olduğunu veya sözleşme kurulma kararının bu açıklama ile nedensellik bağının bulunmadığını ispatlaması durumunda sorumluluktan kurtulur.
TKHK md. 14’te ayıplı hizmetten doğan sorumluluk düzenlenmiştir. Buna göre; Hizmet sağlayıcısı, hizmeti sözleşmeye uygun olarak ifa etmekle yükümlüdür. Ayıplı hizmetten dolayı sorumluluk sağlayıcıya aittir. Sağlayıcı, kendisinden kaynaklanmayan reklam yoluyla yapılan açıklamalardan haberdar olmadığını ve haberdar olmasının da kendisinden beklenemeyeceğini veya yapılan açıklamanın içeriğinin hizmet sözleşmesinin kurulduğu tarihte düzeltilmiş olduğunu veya hizmet sözleşmesinin kurulması kararının bu açıklama ile nedensellik bağı içermediğini ispatladığı takdirde açıklamanın içeriği ile bağlı olmaz
AYIPLI MALDA TÜKETİCİNİN SEÇİMLİK HAKLARI
Malın ayıplı olması durumunda tüketici şu seçimlik hakları kullanabilir:
- Satılanı iadeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme.(sözleşmeden dönme halinde bedel de iade edilir)
- Ayıp oranında bedelde indirim isteme.
- Masrafları satıcıya ait olmak üzere malın ücretsiz onarılmasını isteme.(bunun için onarım aşırı masraf gerektirmemeli)
- İmkân varsa malı ayıpsız misli ile değiştirme.
Tüketici yukarıdaki seçimlik haklarından birini tek taraflı bir bildirimle kullanabilir. Satıcı tüketicinin talebini yerine getirmek zorundadır. Bir malın satıcısı ile o malın ithalatçısı veya üreticisi farklı kişiler olabilir. Bu durumda tüketici, ayıplı malın misli ile değiştirilmesini veya ücretsiz onarımını satıcı, üretici veya imalatçıdan talep edebilir. Bu iki seçimlik hak bakımından satıcı, üretici ve ithalatçı müteselsil sorumludurlar.
Malın ücretsiz onarımı veya ayıpsız misli ile değiştirilmesi satıcı için orantısız güçlükler doğuracaksa, yani malın ayıpsız değeri, ayıbın önemi ve diğer seçimlik hakların kullanılması dikkate alındığında satıcıyı büyük oranda güç duruma düşürmeyecekse ve ayrıca alıcı bakımından sorun teşkil etmeyecekse, tüketici ayıp oranında bedelde indirim veya sözleşmeden dönme haklarından birini kullanabilir.
Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile değiştirilmesi haklarından birinin seçilmesi durumunda bu talebin satıcıya, üreticiye veya ithalatçıya yöneltilmesinden itibaren azami otuz iş günü, konut ve tatil amaçlı taşınmazlarda ise altmış iş günü içinde yerine getirilmesi zorunludur. Ancak, Satış Sonrası Hizmetler Yönetmeliği eki listede yer alan mallara ilişkin, tüketicinin ücretsiz onarım talebi, yönetmelikte belirlenen azami tamir süresi (20 gün) içinde yerine getirilir. Aksi hâlde tüketici diğer seçimlik haklarını kullanmakta serbesttir.
Tüketicinin sözleşmeden dönme veya bedelde indirim haklarından birini kullanması durumunda bedel ve indirim tutarı derhal tüketiciye iade edilir. Seçimlik hakların kullanılmasıyla ortaya çıkan masraflar, tüketicinin seçtiği hakkı yerine getiren tarafça karşılanır.
AYIPLI MALDA İSPAT YÜKÜ
Ayıpla malda seçimlik hakkını kullanan tüketiciye karşı malın ayıplı olmadığını ispat yükü satıcıda veya hizmet sağlayıcısındadır. Daha açık bir ifadeyle satıcı veya sağlayıcı malın ayıplı olmadığını ispatlayamazsa tüketicinin kullanmak istediği hakkı yerine getirmek zorundadır.
Teslim tarihinden itibaren 6 ay içinde ortaya çıkan ayıpların teslim tarihinde var olduğu kabul edilir.
Öte yandan açık ayıp dediğimiz ayıbın bir defa bakmakla anlaşılabildiği, aşikâr ve göze batan bir ayıbın alıcı tarafından bilindiği kabul edilir. Tüketici daha sonra bunlardan haberdar olmadığını ileri süremez.
AYIP İHBARI
Tüketici malın ayıplı olduğunu satıcıya veya sağlayıcıya malın ayıplı olduğunu öğrendikten sonra makul bir süre içine yazılı veya sözlü olarak bildirmelidir.
Dikkat edilmelidir ki ayıp sonradan ortaya çıkmış olsa bile malın teslim alındığı veya hizmetin sağlandığı tarihten itibaren 2 yılsonunda talep hakkı zamanaşımına uğrar ve tüketici ayıp ihbarında bulunamaz. Ancak ayıp satıcının veya sağlayıcının ağır kusurundan kaynaklanmışsa veya satıcı hile ile ayıbı gizlemişse zamanaşımı uygulanmaz, tüketici ayıptan doğan haklarını talep edebilir.
AYIPLI MAL VEYA HİZMETTE TÜKETİCİNİN BAŞVURABİLECEĞİ HUKUKİ İMKANLAR
Ayıplı olduğu fark edilen mallara ilişkin ayıp ihbarı ilk aşamada satıcıya bildirilmelidir. Buna rağmen sonuç alınamaması durumunda tüketici malı teslim aldığı tarihten itibaren 30 gün içinde malı satın aldığı veya hizmeti aldığı yer ile ikamet ettiği yerdeki Tüketici Hakem Heyeti veya Tüketici Mahkemelerine müracaat etmelidir.
Ayıplı mal veya hizmette tüketici, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’a göre; Tüketici Hakem Heyetlerine veya Tüketici Mahkemelerine başvurabilir. Buna göre; belirli parasal sınırın altındaki uyuşmazlıklarda Tüketici Hakem Heyetlerine başvurulur. Bu sınırın üstünde ise Tüketici Mahkemeleri yetkilidir. 2022 yılı için belirlenen sınır itibariyle; Tüketici Hakem Heyetlerine yapılacak başvurularda, büyükşehir statüsünde olan illerde değeri 10 bin 280 liranın altında bulunan uyuşmazlıklarda ilçe tüketici hakem heyetleri, 10 bin 280 ile 15 bin 430 lira arasındaki uyuşmazlıklarda il tüketici hakem heyetleri görevlidir. Büyükşehir statüsünde olmayan illerde ise illerin merkezlerinde ve bağlı ilçelerde değeri 15 bin 430 liranın altında bulunan uyuşmazlıklarda il tüketici hakem heyetleri görevlidir. Değeri 15 bin 430 liranın üstünde bulunan uyuşmazlıklarda Tüketici Mahkemelerine başvurulur.
Tüketici Hakem Heyetine başvurular, dilekçe ile yapılır ayrıca e-devlet kapısı üzerinden de yapılabilir. Tüketici Hakem Heyeti başvuruları değerlendirip en geç 3 ay içinde karara bağlar. Karar alındığı tarihten itibaren en geç 5 gün içinde taraflara yazılı olarak bildirilir. Heyetin aldığı kararlar bağlayıcıdır.
Tüketici Hakem Heyeti Kararlarına karşı kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde Tüketici Hakem Heyetinin bulunduğu yerdeki Tüketici Mahkemesine itiraz edilebilir.
