Üst Araması Nedir?
Polis, durdurduğu kişinin üzerinde veya aracında kaba üst araması yapmaya yetkilidir. Ancak kaba üst aramasının yapılabilmesi için poliste, suça konu bir eşya veya tehlike oluşturan bir eşyanın bulunduğu hususunda yeterli bir şüphenin oluşması gerekmektedir. Yine bu kapsamda kişinin aracının gözle görülen yerlerine bakabilecektir. Ancak bu amaçla kişinin üzerindeki elbisenin çıkarılması veya aracın, dışarıdan bakıldığında içerisi görünmeyen bölümlerinin açılması istenemez.
Kişinin üstü (kaba üst araması yani el ile dıştan kontrol hariç) ve eşyası ile aracının dıştan bakıldığında içerisi görünmeyen bölümlerinin aranması, mülki amirin görevlendireceği kolluk amirinin yazılı, acele hallerde sonradan yazıyla teyit edilmek üzere sözlü emriyle yapılabilmektedir. Kolluk amirinin kararı yirmi dört saat içinde görevli hakimin onayına sunulmalıdır.
Burada dikkat edilmesi gereken husus yeterli şüphedir. Bu yeterli şüphe polisin mesleki tecrübesine göre kişinin üstünde veya arabasında suça konu veya tehlikeli bir eşya bulunduğu izlenimi edinmesidir. Yeterli şüphe olmaksızın polisin keyfi olarak yaptığı aramalar hukuka aykırıdır.
Üst Aramasını Kimler Yapabilir?
1. Polis : Polisin tehlikenin veya suç işlenmesinin önlemesi amasıyla yaptığı önleyici mahiyette üst araması ise 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nda düzenlenmiştir. Polis, tehlikenin veya suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla usulüne göre verilmiş sulh ceza hâkiminin kararı veya bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde mülkî âmirin vereceği yazılı emirle; kişilerin üstlerini arayabilir. Polis, tehlikenin önlenmesi veya bertaraf edilmesi amacıyla güvenliğini sağladığı bina ve tesislere gelenlerin; herhangi bir emir veya karar olmasına bakılmaksızın, üstünü, aracını ve eşyasını teknik cihazlarla, gerektiğinde el ile kontrol etmeye ve aramaya yetkilidir (2559 sayılı PVSK m.9).
2. Jandarma : Jandarma da kolluk görevlisi olarak önleyici mahiyette üst araması yapma yetkisine sahiptir (Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Yönetmeliği m.47).
3. Bekçiler : Çarşı ve mahalle bekçilerine kaba üst arama yetkisi (el ile dıştan kontrol) 7245 sayılı Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu ile verilmiştir. Çarşı ve mahalle bekçisi, durdurduğu kişi üzerinde veya aracında silah ya da tehlike oluşturan diğer bir eşyanın bulunduğu hususunda yeterli şüphenin varlığı hâlinde, kendisine veya başkalarına zarar verilmesini önlemek amacına yönelik el ile dıştan kontrol dâhil gerekli tedbirleri alabilir (7245 sayılı Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu)
4. Sahil Güvenlik Görevlileri: 2692 sayılı Sahil Güvenlik Komutanlığı Kanunu, bu komutanlık bünyesinde görevli sahil güvenlik görevlilerine de üst araması yapma yetkisi vermektedir. Sahil Güvenlik Komutanlığı, genel kolluk içinde görevli silahlı bir kolluk gücüdür. Bu kolluk gücünün yetki alanları içinde kalan meselelerde üst araması yapma yetkisi vardır.
5. Gümrük Muhafaza Kolluk Görevlileri: Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğü bünyesinde faaliyet gösteren gümrük muhafaza kolluk görevlileri de görev alanlarına giren olaylarla ilgili üst araması yapma yetkisine sahiptir.
Polisin Kimlik Sorma Yetkisi
Polis, görevini yerine getirirken, kendisinin polis olduğunu belirleyen belgeyi gösterdikten sonra, kişilere kimliğini sorabilecektir. Polis, kişilere kimliğini ispatlamaları hususunda gerekli kolaylığı göstermelidir.
Kişinin belgesinin bulunmaması, açıklamada bulunmaktan kaçınması veya gerçeğe aykırı beyanda bulunması dolayısıyla ya da sair surette kimliği belirlenemeyen kişi tutularak durumdan derhal Cumhuriyet savcısı haberdar edilir. Bu kişi, kimliği açık bir şekilde anlaşılıncaya kadar gözaltına alınır ve gerekirse tutuklanır. Gözaltı ve tutuklamaya ilişkin olarak Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) hükümleri uygulanır. Kişinin kimliğinin belirlenmesi durumunda, bu nedenle gözaltına alınma veya tutuklanma haline derhal son verilmesi gerekmektedir.