Haksız Tahrik Ceza İndirimi Nedir?
Haksız Tahrik Ceza İndirimi Nedir?
Haksız tahrik, kişinin haksız bir fiilin kendisinde meydana getirdiği hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında suç işlemesi halinde ceza sorumluluğunu azaltan bir ceza indirimi nedenidir. Ceza Hukuku tahrik durumunun etkilerine kayıtsız kalmamış ve kanun koyucu failde tahrik oluşturan bazı heyecan hallerini, iradeyi etkileyen ve bu nedenle de cezanın indirilmesini gerektiren haller olarak düzenlemiştir. TCK m. 29’da haksız bir fiilden kaynaklanan hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında suçun işlenmesi cezada indirim sebebi olarak düzenlenmiştir.
Haksız tahrik etkisi altında suç işleyen kişinin kusur yeteneğinde bir azalma söz konusu olduğundan fail, ceza indiriminden yararlanır. Burada üzerinde durulması gereken husus, her türlü hiddet ve şiddetli elem durumunun ceza sorumluluğunu etkilemediği aksine; ancak mağdurun hareketinden kaynaklanan haksız bir hareket neticesinde meydana gelen hiddet ve şiddetli elemin bu sonuca ulaştığıdır. Dolayısıyla hiddet ve şiddetli elemin herhangi bir hiddet veya şiddetli elem olmasının haksız tahrikin uygulanması için yeterli olmayacağı önemle belirtilmelidir. Bunlar mağdurun gerçekleştirdiği haksız bir hareketten kaynaklanmalıdır. Ayrıca, mağdurun salt haksız bir hareket gerçekleştirmiş olması da yeterli olmayıp, haksız tahrik nedeniyle indirimin söz konusu olması için bu haksız hareket karşısında failin hiddet veya şiddetli elem duymuş olması da gerekmektedir.
Haksız Tahrik – TCK Madde 29
(1) Haksız bir fiilin meydana getirdiği hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında suç işleyen kimseye, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine onsekiz yıldan yirmidört yıla ve müebbet hapis cezası yerine oniki yıldan onsekiz yıla kadar hapis cezası verilir. Diğer hallerde verilecek cezanın dörtte birinden dörtte üçüne kadarı indirilir.
Burada değerlendirilmesi gereken bir diğer husus da, normal bir insanda hiddet ve elem oluşturmayacak bir hareketin failin ruhsal yapısı nedeniyle hiddet ve elem doğurmuş olması halidir. Fail yapı olarak, çok sinirli, çok duygusal yahut çok alıngan bir kişiyse, normal bir insanda bu sonuca yol açmayacak olan bir hareketten etkilenerek fiili gerçekleştirmiş olabilir. Bu durumda fail hakkında haksız tahrik ceza indirimi uygulanmayacaktır. Zira bu durumda fiil, mağdurun haksız hareketinden değil, failin bu ruhsal durumundan kaynaklanmaktadır.
Haksız Tahrikin Zamanı ve Tepkide Orantılılık
“Karşılıklı tahrik oluşturan eylemlerin varlığı halinde, fail ve mağdurun yekdiğeri yönünden tahrik oluşturan bu haksız davranışları birbirlerine oranla değerlendirilmeli, öncelik-sonralık durumları ile birbirlerine etki-tepki biçiminde gelişip gelişmedikleri göz önünde tutulmalı, ulaştıkları boyutlar, vahamet düzeyleri, etkileri ve dereceleri gibi hususlar dikkate alınmalı, buna göre; etki-tepki arasında denge bulunup bulunmadığı gözetilerek, failin başlangıçtaki haksız davranışına gösterilen tepkide aşırılık ve açık bir oransızlık saptanması halinde, failin haksız tahrik hükümlerinden yararlandırılması yoluna gidilmelidir.” (CGK. 12.2.2008, 2007/1-163-2008/21)
Yargıtay, mahkemenin tahrik nedeniyle uyguladığı indirim oranının, somut olaya uygun olup olmadığını denetlemektedir. Örneğin, basit müessir fiilden ya da hakaretten ibaret tahrik eylemi dolayısıyla indirimin yerine ½ oranında uygulanmak suretiyle eksik ceza tayini bozma nedeni kabul edilmiştir
Haksız Tahrik İndirimi ve İlk Haksız Hareket
Haksız tahrik uygulamasında ilk haksız hareketin kimde geldiği tespiti gereklidir.. Zira ilk haksız hareketi fail kendisi yapmışsa, ceza indiriminden yararlanamaz. Haksız tahrik uygulamasında temel kural, ilk haksız hareketin mağdur tarafından gerçekleştirilmesidir. Örneğin; iki arkadaş konuşurlarken biri aniden sinirlenmiş ve arkadaşına yumruk atmışsa, yumruğa sinirlenen kişinin de karşılık vererek diğerine yumruk atması üzerine ilk yumruğu atan kendisine karşılık verilmesine sinirlenip arkadaşını silahla vurarak öldürmüşse, adam öldürme suçu işlediği iddiasıyla yargılanan kişinin haksız tahrik indirimi hükümlerinden yararlanması mümkün değildir. Zira, ilk yumruğu atarak ilk haksız harekete kendisi neden olmuştur.
İlk haksız hareketin kimden geldiğinin belirlenemediği hallerde, haksız tahrikin koşullarının oluşup oluşmadığını mahkeme tartışmalı, uygulanması gerektiği kanaatine varır ise sanık lehine asgari oranda tahrik indirimi yapılmalıdır. (1. CD. 07.10.2015, 1150-4733)
Haksız tahrik indirimi, tahrikin derecesine göre belirlenir.
Failin ceza indiriminden yararlanabilmesi için haksız tahrik teşkil eden fiilin bizzat mağdurdan kaynaklanması gerekir. Aksi takdirde, üçüncü kişilerin haksız fiili nedeniyle mağdura karşı bir suç işleyen fail haksız tahrik hükümlerinden yararlanamaz. Mağdurun ilk haksız hareketi ise, faile veya failin yakınlarına yönelik olabilir. Burada önemli olan ilk haksız fiilin mağdurdan kaynaklanmış olmasıdır.
Bir kavga sırasında ilk haksız hareketin hangi taraftan kaynaklandığı şüpheye yer bırakmayacak bir şekilde anlaşılamıyorsa, “şüpheden sanık yararlanır” ilkesi gereği, bu durum sanık lehine yorumlanarak TCK 29. maddede düzenlenen haksız tahrik indirimi hükümlerinin sanık hakkında uygulanması gerekir (YCGK-K.2002/367).
Haksız Tahrik Halinde Ceza İndirim Oranı
Haksız tahrik altında suç işleyen kişiye;
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine onsekiz yıldan yirmidört yıla,
Müebbet hapis cezası yerine oniki yıldan onsekiz yıla kadar hapis cezası verilir.
Diğer hallerde verilecek cezanın dörtte birinden dörtte üçüne kadarı indirilir (TCK m. 29).
TCK m. 29’a göre haksız tahrikin etkisi altındayken bir suç işlendiğinde, faile verilecek cezada indirim yapılacağı öngörülmüştür. Mahkeme kanun hükmünde belirtilen çerçevede, failin haksız fiilden etkilenme derecesine göre indirim uygulayacaktır. Kanun koyucu tahrik halinde tahrikin ağırlığının tespiti ve indirim oranını, tahrikin derecesinin her olayda farklı olabileceği düşüncesiyle hakime bırakmıştır. Dolayısıyla hakim, tahrikin yoğunluğuna göre, haksız tahrik nedeniyle yapılacak indirimi tespit edecektir. Hakim bunu yaparken, objektif bir değerlendirme yapmalıdır. Ancak, failin tahrik altında hareket edip etmediği konusunda, her somut olayın ayrıntıları ve özel durumları da tespit edilmelidir.
