BELİRSİZ ALACAK DAVASI
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.109’de düzenlenen belirsiz alacak davası,
davanın açıldığı tarihte alacağın miktarının tam ve kesin olarak belirlenebilmesinin
davacıdan beklenemeyeceği veya bunun objektif olarak imkansız olduğu durumlarda
asgari bir miktar ya da değer gösterilerek açılan dava türüdür.
BELİRSİZ ALACAK DAVASI ; davanın başında talep sonucunun tam olarak belirlenememesi
sebebiyle davacının yüksek yargılama giderine mahkûm olması, belirlenemeyen
alacağın zamanaşımına uğraması ve ikinci bir dava açılması ile çelişik hüküm verilmesi
risklerinin bertaraf edilmesi bakımından uygulamada önemli işleve sahiptir.
Belirsiz alacak davası, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 109. maddesinde
şu şekilde tanımlanmıştır:
“(1) Davanın açıldığı tarihte alacağın miktarını yahut değerini tam ve kesin olarak
belirleyebilmesinin kendisinden beklenemeyeceği veya bunun imkânsız olduğu
hâllerde, alacaklı, hukuki ilişkiyi ve asgari bir miktar ya da değeri belirtmek suretiyle
belirsiz alacak davası açabilir.
(2) (Değişik:22/7/2020-7251/7 md.) Karşı tarafın verdiği bilgi veya tahkikat sonucu
alacağın miktarı veya değerinin tam ve kesin olarak belirlenebilmesi mümkün
olduğunda, hâkim tarafından tahkikat sona ermeden verilecek iki haftalık kesin süre
içinde davacı, iddianın genişletilmesi yasağına tabi olmaksızın talebini tam ve kesin
olarak belirleyebilir. Aksi takdirde dava, talep sonucunda belirtilen miktar veya değer
üzerinden görülüp karara bağlanır.”
Belirsiz Alacak Davasının Açılabilme Şartları
1-Talep sonucunun miktarının belirlenmesinin imkansız veya davacıdan
beklenemeyecek olması
Doktrinde, alacağın miktarının belirlenmesinin imkânsız olduğu durumların, ya
alacaklının alacak miktarını belirlemeyi sağlayan bilgi ve belgelere sahip olmaması ya
da alacak miktarının belirlenmesinde hâkimin geniş bir takdir yetkisine sahip olduğu
hallerde söz konusu olabileceği kabul edilmektedir.
Alacağın miktarının belirlenmesinin davacıdan beklenemeyecek olduğu durum ise
alacağın miktarı dava esnasında bilirkişi tarafından yapılacak inceleme ile tespit
edilebileceği halde söz konusu olacaktır. Salt alacak miktarı hakkında taraflar arasında
uyuşmazlık bulunması, hesap raporu alınmasının gerekli olması, ispat güçlüğü
bulunması, alacak miktarının belirlenmesinin davacıdan beklenemeyeceği anlamına
gelmeyip belirsiz alacak davası açılabilmesi için de yeterli sayılmamaktadır. Aksine,
objektif olarak talep sonucunun belirlenmesinin davacıdan beklenemeyecek olması
gerekir.
2- Dava dilekçesinde geçici talep sonucunun belirtilmesi
Davacı dava açtığı ana kadar belirleyebildiği alacak miktarını dava konusunun geçici
miktarı ya da değeri olarak dilekçesinde göstermek zorundadır. Davacı dilekçesinde
hiçbir miktar ya da değer belirtmeden belirsiz alacak davası açamaz. Dolayısıyla
belirsiz alacak davası açan davacının, tespit edebildiği ölçüde asgari bir miktar ya da
değeri geçici talep sonucu olarak dava dilekçesinde belirtmesi gerekir.
“Belirsiz alacak davası veya tespit davası açılması hâlinde, alacaklı, tüm miktarı
belirtmese dahi, davanın başında hukukî ilişkiyi somut olarak belirtmek ve tespit
edebildiği ölçüde de asgarî miktarı göstermek durumundadır.” (YHGK E. 2014/15-439
K. 2016/207 T. 2.3.2016)
3-Alacaklının hukuki ilişkiyi somut olarak ortaya koyması
Hukuk Muhakemeleri Kanunu m. 107/1 hükmünde açıkça belirtildiği üzere, belirsiz
alacak davası açan davacı, “hukuki ilişkiyi” belirtmek zorundadır. Davacının, dava
dilekçesinde davanın dayanağını oluşturan vakıaları (dava sebebini) ve bunların
delillerine yer vermesi gerekmektedir.
Belirsiz alacak davasını açan davacı, alacağı belirlenebilir hâle geldikten sonra kesin
talep sonucunu mahkemeye bildirmelidir. Talep sonucunun kesin olarak belirlenmesi
genellikle geçici talep sonucunun artırılması şeklinde olmaktadır. Kanun talep
sonucunun artırılmasına açıkça izin verdiğinden, ayrıca karşı tarafın iznine veya ıslah
yoluna başvurmasına gerek bulunmamaktadır. Davacı tarafça talep sonucunun
kesinleştirilmesi üzerine geçici talep sonucu değil, kesin talep sonucu esas alınmalıdır.
Belirsiz alacak davası sadece para alacakları için söz konusu olup
alacaklının alacağının tamamı için zamanaşımı kesilmektedir.
Ayrıca belirsiz alacak davasının açılmış olması halinde; alacaklı, iddianın
genişletilmesi yasağına tabi olmaksızın ve ıslaha başvurmasına gerek
olmaksızın dava açtığı sırada belirttiği talep miktarını bir dilekçe ile artırabilir.
KOŞULLARI OLUŞMADAN AÇILAN BELİRSİZ ALACAK DAVASI
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda, m. 107 hükmünde belirtilen koşulları taşımadığı
halde açılan bir belirsiz alacak davasında, mahkemece nasıl bir karar verilmesi
gerektiği noktasında herhangi bir düzenleme yer almamaktadır.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu bir kısım kararlarında belirsiz alacak olarak açılan
davanın belirsiz alacak davası koşullarını taşımadığı durumlarda mahkemece davaya
kısmı dava olarak devam edileceği belirtilmişken bir kısım kararlarında ise belirsiz
alacak davası olarak açılan davanın kısmi davaya çevrilmesinin mümkün olmadığı
durumlarda davanın hukuki yarar yokluğundan usulen reddi gerektiği yönünde kararlar
vermiştir.
Koşulları oluşmadan belirsiz alacak davası açılması halinde:
(i) Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin önceki kararlarına göre: Belirsiz alacak davasında
hukuksal yararın tamamlanabilir dava koşulu olduğu görüşü ile, hukuksal yarara ilişkin
dava koşulunun eksik olması durumunda davanın hemen reddedilmemesi, davacıya
süre verilerek dava koşulunun tamamlattırılmasının gerektiği yönünde kararlar
verilmekteydi.
(ii) Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin son uygulamasına göre: Davacıya herhangi bir
süre verilmeden davanın hukuksal yarar yokluğundan reddinin gerektiği yönünde
kararlar verilmektedir. 7251 sayılı Kanun ile HMK m. 107’de yapılan değişikliklerin
koşulları olmadığı halde açılan belirsiz alacak davasında davacıya süre verilerek
hukuksal yarar eksikliğini tamamlama olanağı tanımamaktadır.
(iii) Yargıtay Birinci Başkanlık Kurulu’nun 07.07.2020 tarih ve 173 sayılı kararı ile
aynı uyuşmazlıkların temyiz incelemesini yapmakla görevli 22. Hukuk Dairesi’nin
kapatılması ve tüm işlerin 9. Hukuk Dairesi’ne devredilmesi üzerine sağlanan
içtihat birliğine göre: davanın açıldığı tarihte alacağın miktarı yahut değeri
belirlenebilir durumda ise, dava şartı yokluğundan davanın usulden reddine karar
verilmelidir.
(iv) Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’na göre: koşulları oluşmadan belirsiz alacak
davası açılması durumunda, dava, hukuksal yarara ilişkin dava koşulu eksikliği
nedeniyle hemen usulden reddedilmemelidir. Bu durumda;
(a) Davacı, verilen bir haftalık kesin süre içinde davanın belirsiz alacak davası
olduğunu beyan etmiş ve belirsiz alacak davası açılabilmesi için gerekli koşullar
mevcut ise dava belirsiz alacak davası olarak görülüp sonuçlandırılmalıdır.
(b) Davacı, belirsiz alacak davası açılabilmesi için gerekli koşullar bulunmakla birlikte,
açmış olduğu davanın kısmi dava olduğunun belirtmiş ise bu durumda mahkeme,
davayı kısmi dava olarak kabul edip yargılamayı sürdürmelidir.
(c) Davacı, davasının belirsiz alacak davası olduğunu mahkemeye bildirmemiş olmakla
birlikte belirsiz alacak davasının koşulları bulunmuyor ve fakat kısmi dava açılabilmesi
mümkün ise bu durumda mahkemece, açılmış olan dava, doğrudan bir ara kararıyla
bir kısmi dava olarak nitelendirilmek suretiyle görülüp karara bağlanmalıdır.
Konuya ilişkin Yargıtay kararları
Hukuk Genel Kurulu 2021/485 E. ; 2021/971 K.
Kısmi dava açılabilmesi için talep konusunun bölünebilir olması gerekli olup, açılan
davanın kısmi dava olduğunun dava dilekçesinde açıkça yazılması gerekmez. Dava
dilekçesindeki açıklamalardan davacının alacağının daha fazla olduğu anlaşılıyor
ve istem bölümünde “fazlaya ilişkin haklarını saklı tutması” ya da “alacağın şimdilik
şu kadarını dava ediyorum” şeklinde bir ifadeye yer verilmiş ise, bu husus, davanın
kısmi dava olarak kabulü için yeterli sayılmaktadır.
Duruşmada beyanda bulunarak kısmi davayı belirsiz alacak davasına çevirmek
mümkün değildir.
Belirsiz alacak davası niteliği gereği istisnai bir dava türü olduğundan davasını
belirsiz alacak olarak açan bunu açıkça belirtmelidir.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2021/7816 E. ; 2021/12378 K.
Kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, yıllık izin ücreti ve ücret alacakları işçi tarafından
bilinmekle kural olarak belirsiz alacak davasına konu edilmez. Ancak hesabın
unsurları olan sosyal hakların (ayni olarak sağlanan yemek yardımı gibi) miktarının
belirlenmesi işveren tarafından sunulacak belgelere veya yargılama ile belirlenecek
ise kıdem ve ihbar tazminatı belirsiz alacak davasına konu edilebilir.
Hukuk Genel Kurulu 2020/13 E. ; 2021/431 K.
Kıdem ve ihbar tazminatının belirlenebilmesi; çalışma süresinin belirlenmesi, hesap
raporu alınması, işverende bulunan bilgi ve belgelerin verilmesi ile tahkikatı
gerektirdiğinden, anılan alacakların belirlenebilir olmadığı ve belirsiz alacak
davasına konu edilebilecekleri sonucuna varılmıştır.
Yargıtay İçtihatları Birleştirme Büyük Genel Kurulunca yapılan değerlendirme
sonucunda 15.12.2017 tarihli ve 2016/6 E., 2017/5 K. sayılı kararı ile “İşçilik
alacaklarının çok çeşitli tür, nitelik ve kapsamda olması, somut olayın özelliklerine
göre oldukça değişkenlik göstermesi, hatta aynı tür işçilik alacaklarında dahi somut
olayın özellikleri itibariyle işçilik alacaklarının belirsiz alacak davasına konu olup
olamayacağı konusunda soyut ve genel nitelikte, her bir olayda geçerli olacak
ölçüde bir karar alınamayacağından içtihadı birleştirmeye gerek olup olmadığı ön
sorun olarak tartışılmış ve sonuç olarak içtihadı birleştirmeye gerek olmadığı”
yönünde karar verilmiştir.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2021/5121 E. , 2021/9537 K.
Tamamen ıslah yoluyla dahi belirsiz alacak davası, kısmi davaya; kısmi dava
belirsiz alacak davasına çevrilemez.
Hukuk Genel Kurulu 2021/485 E. , 2021/971 K.
Davacı belirsiz alacak davası açtığını dilekçesinde açıkça yazmak zorundadır, aksi
takdirde “fazlaya ilişkin haklarımız saklı kalmak kaydıyla” şeklindeki taleple açılan
dava kısmi alacak davasıdır.
Belirsiz alacak davası niteliği gereği istisnai bir dava türü olmakla davasını belirsiz
alacak davası olarak açan kişi bunu açıkça dilekçesinde belirtmelidir.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2021/5974 E. , 2021/10196 K.
Yargıtay İçtihatları Birleştirme Büyük Genel Kurulunca 24.05.2019 günü yapılan
toplantıda: “Bir miktar para alacağının faizi ile birlikte tahsiline karar verilmesinin
talep edildiği kısmî davada, dava konusu miktarın kısmî ıslahla faiz talebi
belirtilmeksizin arttırılması halinde, arttırılan miktar bakımından dava dilekçesindeki
faiz talebine bağlı olarak faize hükmedileceği” yönünde karar verilmiş olup, böylece
ıslahta sadece miktarın artırılması yeterli olup, dava dilekçesindeki faiz istemi ıslahı
da kapsayacağından, davacının ıslah dilekçesinde faiz talebi olmadığı gerekçesi ile
ıslah ile artırılan alacak miktarlarının faizsiz olarak hüküm altına alınması hatalı olup
bozma sebebidir.
Yargıtay 10. Hukuk Dairesi 2020/7981 E. , 2021/9679 K.
Belirsiz alacak davasında ilk talep arttırım dilekçesi ile arttırım yapıldıktan sonra
verilen ikinci talep arttırım dilekçesi dikkate alınmaz.
Yargıtay 4. Hukuk Dairesi 2021/2137 E. , 2021/3747 K.
Belirsiz alacak davasında davacı, alacağının tam ve kesin olarak belirlenmesinden
sonra HMK 107.maddesine dayalı olarak bir kez alacağını artırabilir. Ayrıca
davasını HMK 176. ve devamı maddelerine göre bir kez de ıslah edebilir.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2021/5275 E. , 2021/11008 K.
Ayrıca belirsiz alacak davası türünde dava açılması durumunda alacağın tamamı
dava konusu edildiğinden aynı dava konusu ile ilgili ek dava açılması halinde
derdestlik dava şartı söz konusu olur.
Belirsiz alacak davalarında davacı vekiline kesin talep sonucunu belirtmek üzere
süre verilmesi zorunludur.
Hukuk Genel Kurulu 2017/2234 E. , 2021/830 K.
Tüketici hakem heyetinin görev sınırlarında bir miktar ile açılan belirsiz alacak
davası dava şartı yokluğundan reddedilmelidir.
Yargıtay 4. Hukuk Dairesi 2021/2099 E. , 2021/3204 K.
Hayat sigortasına ilişkin taleplerde belirsiz alacak davası açılamaz.
Hukuk Genel Kurulu 2019/853 E. , 2020/907 K.
Açılan davanın belirsiz alacak davası mı; yoksa kısmi dava mı olduğu hususunda
açıklık bulunmuyorsa hâkim, taleple bağlı olduğu için (HMK m. 26) öncelikle,
HMK’nın 119. maddesinin 2. fıkrası uyarınca, davacı tarafa bir haftalık kesin bir süre
vermeli ve onun beyanı doğrultusunda açılmış olan davanın belirsiz alacak davası
mı, yoksa kısmi dava mı olduğunu belirlemelidir.
Yargıtay 9. HD’nin Eski İçtihadı
Belirsiz alacak davasının şartları bulunmamasına başka bir anlatımla talep edilecek
alacak miktarının davanın açıldığı anda tam ve kesin bir biçimde belirlenmesinin
mümkün olmasına rağmen belirsiz alacak davası şeklinde açılan dava, hukuki yarar,
yani dava şartı yokluğu nedeni ile usulden hemen reddedilmemelidir. ,
Yargıtay 22. Hukuk Dairesinin kapatılmasından sonra Yargıtay 9. Hukuk Dairesi görüş
değişikliğine giderek 22. Hukuk Dairesinin içtihadını benimsemiştir. Buna göre
yukarıda yer alan görüşünü değiştirerek, miktarı belirli veya belirlenebilir nitelikte olan
alacak bakımından belirsiz alacak davası açılması halinde hukuki yarar yokluğu
nedeniyle dava usulden reddedilmelidir. Açılmaması gerektiği halde belirsiz alacak
davasının açılması halinde sonradan tamamlanabilecek bir hukuki yarar söz konusu
değildir. Davanın açıldığı sırada mevcut olmayan hukuki yarar, bunun da açıkça
mahkemece bilindiği bir durumda sonradan tamamlanacak bir hukuki yarar değildir.
Aksinin kabulü taraflar arasındaki eşitlik ilkesine de aykırılık oluşturur.
Şartları olmadığı halde belirsiz alacak davası açılmışsa davacıya süre verilerek hukuki
yarar eksikliğini tamamlama imkanı tanınmaz. Ancak tam tersi durumda yani şartları
mevcut olan belirsiz alacak davasında, yargılama sırasında alacağın belirli hale
gelmesi halinde davacıya süre verilerek geçici talep sonucu kesin talep sonucuna
dönüştürülür.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2021/7234 E. ; 2021/11693 K.
Belirsiz alacak davası açılmasında hukuki yarar yoksa, dava reddedilmelidir.
