ARABULUCULUK NEDİR

ARABULUCULUK NEDİR?

Arabuluculuk hukuki bir uyuşmazlığın mahkeme kanalıyla çözülmesinden başka bir alternatif çözüm yoludur. Arabuluculuk tarafların müzakere ve görüşme yaparak birbirlerini anlamasını ve çözüm üretmesini sağlamak için tarafların arabulucu tarafından bir araya getirildiği bir çözüm mercidir. Elbette her uyuşmazlıkta arabulucuya başvurmak mümkün olmamaktadır. Şöyle ki; tarafların, ancak üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri iş veya işlemlere ilişkin özel hukuk uyuşmazlıklarında arabulucuya müracaat etmeleri mümkündür. Başta ceza davaları olmak üzere kamu hukukunu yakından ilgilendiren hukuki ihtilaflarda arabuluculuk prosedürünü uygulamak mümkün değildir. Yine bunun gibi idare hukuku kapsamındaki tam yargı davaları ile iptal davaları, aile hukuku kapsamındaki babalık davaları, kişilik haklarını koruyan davalar gibi, taraflara uyuşmazlıkla ilgili serbestçe sonuç üretme olanağı tanınmayan davalarda arabulucuya başvurulamamaktadır.

Arabuluculuk kural olarak tarafların isteğine bağlı olarak başvurulan bir hukuki kanaldır ancak bazı kanunlarda kimi özel hukuk uyuşmazlıklarının çözümü için arabuluculuk yoluna başvurulması bir dava şartı olarak öngörülmüştür. Arabuluculuğun dava şartı olduğu uyuşmazlıklarda arabulucuya başvurmadan açılan davalar esas yönünden incelemeye geçilmeden usulden reddedilmektedir.

ARABULUCULUK FAALİYETİNİN YÜRÜTÜLMESİ

ARABULUCULUĞA HÂKİM OLAN İLKELER

İradilik: Zorunlu arabuluculuğun öngörüldüğü uyuşmazlıklar dışındaki özel hukuk uyuşmazlıklarında tarafların arabulucuya başvurma, arabuluculuk sürecini devam ettirme veya sona erdirmede özgür olmasını ifade eder.

Eşitlik: Arabuluculuk sürecinde taraflar eşit hak ve yükümlülüklere sahiptir ve eşit muamele görürler. Arabulucunun tarafsızlığını şüpheye düşürecek bir hal varsa bunu taraflara bildirmelidir. Taraflar dilerse aynı arabulucuyla sürece devam edebilirler.

Gizlilik: Arabuluculuk görüşmelerinde gizlilik esastır. Arabulucu arabuluculuk yapması nedeniyle kendisine verilen veya başka bir yolla elde ettiği bilgi, belge ve her türlü kayıtları gizli tutmalıdır. Aynı şekilde taraflar da bu gizliliğe riayet etmek durumundadır.  Görüşmeler sırasında görüntü ve ses kayıtları almak yasaktır. Gizlilik yasağını ihlal edenler Arabuluculuk Kanunu Md. 33 uyarınca 6 aya kadar hapis cezası ile cezalandırılırlar. 

Beyan ve Belgelerin Kullanılamaması: Arabuluculuk süreci tarafların dava dışında bir araya gelerek aralarındaki ihtilafı çözmek için çözüm önerisi getirdikleri, bazen imtiyaz tanıdıkları, vakıaları kabul ettikleri hatta karşılıklı olarak sineye çektikleri bir çözüm sürecidir. Bu nedenle arabuluculuk sürecinde yapılan iş ve işlemler, ileri sürülen iddia ve vakıalar ile sunulan belgelerin gizli tutulması ilkesi getirilmiş ve bunların ileride açılabilecek davalarda delil olarak kullanılması yasaklanmıştır. Nitekim Arabuluculuk kanunu uyarınca Arabuluculukta tarafların arabuluculuğa katılma isteği,  bildirdikleri görüş, teklif, vakıa ve iddianın kabulü, arabuluculuk nedeniyle hazırlanan belgeler mahkeme veya tahkimde delil olarak kullanılamaz, bunlar hakkında tanıklık yapılamaz. Bunlar mahkemeden de istenemez, hükme esas alınamaz. Ancak kanunun emrettiği veya varılan anlaşmanın uygulanması ve icrası için gerekli olduğu ölçüde açıklanabilir

ARABULUCUYA BAŞVURU

Taraflar dava açmak yoluna gitmeden arabulucuya başvurabilecekleri gibi dava açıldıktan sonra da yargılamanın her aşamasında arabulucuya gitmeyi kararlaştırabilirler. Taraflar huzurunda anlaşmaya varmak istedikleri arabulucuyu seçmekte özgürdürler.

Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü bünyesinde oluşturulan Arabuluculuk Daire Başkanlığı özel hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuk yapma yetkisini kazanmış kişilerin sicilini tutar. Uyuşmazlığın tarafları bu sicile kayıtlı arabulucular arasından diledikleri arabulucu ile çalışabilirler. Yani arabulucu taraflarca seçilir. İhtiyari arabuluculukta taraflar arabulucuya başvurmayı kendi aralarında kararlaştırabilecekleri gibi hâkim de arabulucuya başvurmaları için tarafları teşvik edebilir. Tarafların yargılama esnasında arabulucuya başvurmayı kararlaştırmaları halinde mahkemece yargılama en fazla 3 ay ertelenebilir. Bu süre tarafların istemi üzerine bir defaya mahsus olmak üzere 3 aya kadar uzatılabilir.

Uyuşmazlığın tarafı diğer tarafa arabuluculuk teklifinde bulunabilir. Arabuluculuk teklifinde bulunan tarafa karşı taraftan 30 gün içinde olumlu bir yanıt gelmezse teklif reddedilmiş sayılır.

ARABULUCULUK SÜRECİ

Arabuluculuk süreci, arabulucuya başvurudan sonra arabulucunun tarafları davet etmesi ile taraflar arabuluculuk sürecinin devam ettirilmesi konusunda anlaşmaya varıp bunun bir tutanağa geçirilmesinden itibaren başlar.

Arabuluculuk başvurusunda seçilen arabulucu tarafları toplantıya davet eder. Arabulucu uyuşmazlığın niteliği ve tarafların isteklerine göre uyuşmazlığın hızlı bir şekilde çözülmesi için kanuni usul ve esasları göz önünde bulundurarak süreci yürütür.

Arabuluculuk görüşmelerinde arabulucu, taraflar veya yasal temsilcileri yahut avukatları bulunabilir. Ayrıca uyuşmazlığın çözümünde fayda sağlayacak uzman kişiler de görüşmelerde hazır bulunabilir.

Taraflar emredici hukuk kurallarına aykırı olmamak koşuluyla arabuluculuk usulünü serbestçe kararlaştırabilirler ve çözüm önerisi getirirler. Taraflar çözüm önerisi getiremedikleri takdirde arabulucu çözüm önerisinde bulunabilir.

ARABULUCULUK TOPLANTISINA KATILMAMANIN SONUÇLARI

Görevlendirilen arabulucunun daveti üzerine geçerli bir mazeret göstermeksizin ilk toplantıya katılmayan taraf, bu nedenle anlaşmanın sağlanamaması üzerine açılan davada, ister haklı bulunsun ister haksız, yargılama giderlerini ödemeye mahkûm edilir ve lehine vekâlet ücretine hükmedilemez. Taraflardan her ikisi de oturuma katılmadığı takdirde haklılığa bakılmaksızın her iki taraf da kendilerine ait yargılama giderlerini öder. Ancak bu durumda diğerinden farklı olarak davada haklı olan taraf lehine vekâlet ücretine hükmedilir.

ARABULUCULUK SÜRECİNİN SONA ERMESİ

Arabuluculuk sürecini sona erdiren haller Arabuluculuk Kanunu’nda şu şekilde belirtilmiştir;

1. Tarafların anlaşmaya varması,
2. Arabulucunun, taraflara danıştıktan sonra arabuluculuk için daha fazla çaba sarf edilmesinin artık gereksiz olduğunun arabulucu tarafından tespit edilmesi,
3. Taraflardan birinin karşı tarafa veya arabulucuya arabuluculuk faaliyetinden çekildiğini bildirmesi,
4. Tarafların anlaşarak arabuluculuk faaliyetini sona erdirmesi.

Arabuluculuk faaliyetinin sonucu arabulucu tarafından tutanağa bağlanır. Tutanak arabulucu, taraflar veya kanuni temsilcileri veya avukatları tarafından imzalanır.  Arabuluculuk faaliyeti sona erdikten sonra arabulucu kendisine yapılan bildirimi, tevdi edilen ve elinde bulunan belgeleri ve tutanağı beş yıl boyunca saklamak zorundadır. Önemle belirtmek gerekir ki bir uyuşmazlık hakkında arabuluculuk yapan kimse aynı uyuşmazlık için açılan davada taraf avukatı olamaz.

Arabuluculuk bürosuna başvurulmasından son tutanağın düzenlendiği tarihe kadar geçen sürede zamanaşımı durur ve hak düşürücü süre işlemez

TARAFLARIN ANLAŞMASI

Arabuluculuk sürecinde taraflar anlaşma sağlarsa hem varılan anlaşmanın kapsamı taraflarca belirlenmiş olur hem de uyuşmazlık dava yoluna gitmeden çözülmüş olur. Tarafların anlaşması üzerine bir anlaşma belgesi düzenlenir. Bu belge taraflar, avukatları ve arabulucu tarafından imzalanır.

İcra Edilebilirlik Şerhi

Anlaşma belgesinin icra edilmesi için mahkemeden icra edilebilirlik şerhi alınmalıdır. İcra edilebilirlik şerhi çekişmesiz yargı işlerindendir ve dosya üzerinden karar verilir. Ancak aile mahkemelerinin görev alanına giren uyuşmazlıklarda inceleme duruşmalı olarak yapılır. Bu şerhin verilmesine ilişkin incelemenin kapsamı uyuşmazlığın arabuluculuğa ve cebri icraya elverişli olup olmadığı hususlarıyla sınırlıdır.

İcra edilebilirlik şerhi arabuluculuk faaliyetinin yürütüldüğü yer Sulh Hukuk Mahkemesinden istenir. Dava açıldıktan sonra arabulucuya başvurulmuşsa icra edilebilirlik şerhi yargılamanın yapıldığı mahkemeden istenir. Taraflar ve avukatları ile arabulucunun birlikte imzaladıkları anlaşma belgesi ilam niteliğinde belge sayılır. Üzerinde anlaşma sağlanan uyuşmazlıkla ilgili olarak sonradan dava açılamaz.

ARABULUCU ÜCRETİNİN ÖDENMESİ

Arabuluculuk faaliyetinin sonucunda tarafların anlaşıp anlaşmamış olmalarına göre ödeme yükümlüsü değişmektedir. Buna göre;

1. Arabuluculuk faaliyetinin neticesinde taraflar anlaşırlarsa ücret taraflarca eşit olarak ödenir.
2. Görüşmelerden sonuç alınamaz ve taraflar anlaşamazlarsa; 2 saatten az süren görüşmelerde bakanlık tarafından ödenir ve yargılama gideri kapsamında davayı kaybeden tarafa yükletilir, 2 saatten fazla süren görüşmelerde 2 saati aşan kısmın ücretini taraflar eşit olarak öder.
3. Taraflar katılmadıkları için görüşme yapılamazsa bakanlık tarafından ödenir ve yargılama gideri kapsamında taraflara eşit olarak yükletilir.

İHTİYARİ ARABULUCULUK

Bir özel hukuk uyuşmazlığı, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği ihtilaflardan doğmuş ve uyuşmazlıkla ilgili olarak kanunda arabulucuya başvurma mecburiyeti öngörülmemişse uyuşmazlığın tarafları kendi aralarında arabulucuya başvurmayı kararlaştırabilirler. Bu halde taraflar kanunda bir zorunluluk olmasa bile dava dışı bir yolla anlaşma sağlayabilmek adına arabulucuya başvurabilirler. Ancak unutulmamalıdır ki taraflar ihtilafın çözümlenmesinde, karar verme hürriyetine sahip olmalıdırlar. Arabuluculuğa ihtiyari olarak başvurulabilecek davalara maddi ve manevi tazminat davası, tapu iptal ve tescil davası, izale-i şüyu davası, iş hukukundan kaynaklanan kıdem ve ihbar tazminatları ile fazla mesai ücreti alacağı davaları örnek gösterilebilir. Bunlar dışında yukarıda belirttiğimiz şartları sağlayan her türlü hukuki uyuşmazlıklarda arabulucuya başvurulabilir.

ZORUNLU ARABULUCULUK (DAVA ŞARTI OLARAK ARABULUCULUK)

Bazı uyuşmazlıklar hakkında dava yoluna gidilmeden önce arabulucuya başvurmak ilgili kanunlarla zorunlu tutulmuştur. Arabuluculuk Kanunu’na göre, ilgili kanunlarda arabulucuya başvurulmuş olması dava şartı olarak kabul edilmiş ise; davacı arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılamadığına dair son tutanağın aslını veya arabulucu tarafından onaylanmış örneğini dava dilekçesinde eklemek zorundadır. Aksi halde mahkeme bir haftalık kesin süre içerisinde tutanağın mahkemeye sunulmasını ister, sunulmadığı takdirde davanın usulden reddedileceğini ihtar eder. İhtarın gereği yerine getirilmez ise bir haftalık kesin sürenin sonunda dava, dava şartı yokluğundan usulden reddedilir.

TÜKETİCİ UYUŞMAZLIKLARINDA ZORUNLU ARABULUCULUK

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un Madde 73/A uyarınca Tüketici Mahkemelerinde görülen uyuşmazlıklarda arabulucuya başvurmuş olmak bir dava şartıdır. Şu kadar ki, aşağıda belirtilen hususlarda dava şartı olarak arabuluculuğa ilişkin hükümler uygulanmaz:

1. Tüketici hakem heyetinin görevi kapsamında olan uyuşmazlıklar
2. Tüketici hakem heyeti kararlarına yapılan itirazlar
3. Bu kanuna aykırı bir durumun doğma tehlikesi olan hâllerde bunun önlenmesine veya durdurulmasına ilişkin ihtiyati tedbir kararı alınması veya hukuka aykırı durumun tespiti, önlenmesi veya durdurulması amacıyla tüketici mahkemelerinde açılacak davalar
4. Bu kanunun 74 üncü maddesinde belirtilen davalar
5. Tüketici işlemi mahiyetinde olan ve taşınmazın aynından doğan uyuşmazlıklar

TİCARİ UYUŞMAZLIKLARDA ZORUNLU ARABULUCULUK

Türk Ticaret Kanunu’nda arabuluculuğa başvuru zorunluluğu getiren 5/A maddesi uyarınca; “Bu Kanunun 4’üncü maddesinde ve diğer kanunlarda belirtilen ticari davalardan, konusu bir miktar paranın ödenmesi olan alacak ve tazminat talepleri hakkında dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır.

(2) Arabulucu, yapılan başvuruyu görevlendirildiği tarihten itibaren altı hafta içinde sonuçlandırır. Bu süre zorunlu hâllerde arabulucu tarafından en fazla iki hafta uzatılabilir.”

Bu maddeye göre, bir dava ticari dava olup davanın konusu bir miktar paranın ödenmesi ise veya tazminat taleplerine ilişkin ise arabulucuya başvurmuş olmak bir dava şartıdır.

İŞ HUKUKUNDAN DOĞAN UYUŞMAZLIKLARDA ZORUNLU ARABULUCULUK

İş hukukundan doğan işçi-işveren ilişkisinden kaynaklı hukuki uyuşmazlıkların büyük bir çoğunluğunda arabuluculuk bir dava şartı olarak öngörülmüştür. 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun 3. Maddesine göre; Kanuna, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebiyle açılan davalarda, arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır. Ancak anılan kanun maddesinin devamında; “ İş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat ile bunlarla ilgili tespit, itiraz ve rücu davaları hakkında birinci fıkra hükmü uygulanmaz” hükmünü getirerek bu davalarda arabulucuya başvuruyu zorunlu kılmamıştır. Bu nedenle bu davalarda doğrudan İş Mahkemelerinde dava açılabilmektedir. 

Arabuluculuğun zorunlu olduğu iş hukukundan doğan bazı uyuşmazlıkları şu şekilde sıralayabiliriz:

1. İşe iade davası: Arabulucuda işçinin işe başlatılması konusunda anlaşma sağlanırsa anlaşma metninde; işe başlatma tarihinin, ücret ve yan hakların ve işe başlatılmaması halinde ödenecek tazminatın parasal karşılığının belirtilmesi gerekir. Aksi takdirde anlaşma sağlanamamış sayılır.
2. İhbar ve kıdem tazminatlarından doğan davalar
3. İşe başlatmama tazminatından doğan davalar
4. Ücret alacağından, fazla mesai ücretinden doğan davalar
5. Yol ve yemek ücretinden doğan davalar
6. Yıllık izin ücretinden, ulusal bayram ve genel tatil ücretinden doğan davalar

İş Davalarında Arabulucuya Başvuru Nasıl Yapılır?

İş Mahkemeleri Kanunu’nun 3. Maddesi uyarınca başvurucu, karşı tarafın yerleşim yerindeki veya işin yapıldığı yerdeki arabuluculuk bürosuna, arabuluculuk bürosunun bulunmadığı yerlerde ise görevlendirilen yazı işleri müdürlüğüne arabuluculuk başvurusunda bulunabilir. Başvuran taraf, kendisine ve elinde bulunması hâlinde karşı tarafa ait her türlü iletişim bilgisini arabuluculuk bürosuna verir. Büro, tarafların resmi kayıtlarda yer alan iletişim bilgilerini araştırmaya da yetkilidir. İlgili kurum ve kuruluşlar, büro tarafından talep edilen bilgi ve belgeleri vermekle yükümlüdür. Taraflara ait iletişim bilgileri, görevlendirilen arabulucuya büro tarafından verilir. Arabulucu bu iletişim bilgilerini esas alır, ihtiyaç duyduğunda kendiliğinden araştırma da yapabilir.

İş Hukukundan Doğan Uyuşmazlıklarda Arabuluculuk Süresi

İş Mahkemeleri Kanunu’nun 3/10 maddesine göre; Arabulucu yapılan başvuruyu görevlendirildiği tarihten itibaren üç hafta içinde sonuçlandırır. Bu süre zorunlu hallerde arabulucu tarafından en fazla bir hafta uzatılabilir. Ancak arabulucu, tarafların anlaşmaya varamaması halinde ve görüşme yapmanın artık anlamsız olması durumunda arabuluculuk faaliyetini sona erdirir.

İşe İade Talebiyle Yapılan Arabuluculuk Görüşmesinde Arabulucu Ücreti

İşe iade talebi ile yapılan görüşmelerde tarafların anlaşması halinde, arabulucuya ödenecek ücretin tespitinde işçiye işe başlatılmaması hâlinde ödenecek tazminat miktarı ile çalıştırılmadığı süre için ödenecek ücret ve diğer haklarının toplamı dikkate alınarak arabuluculuk asgari ücret tarifesinin ikinci kısmına göre belirlenir.