CEZAİ ŞART

CEZAİ ŞART
Cezai şart, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 179-182. maddeleri arasında
düzenlenmiştir. CEZAİ ŞART, geçerli asıl borcun hiç ya da gereği gibi ifa edilmemesi veya
gereken yerde ve zamanda ifa edilmemesi hallerinde söz konusu olur. Cezai şart,
taraflar arasındaki mevcut sözleşmeye eklenebileceği gibi ayrı bir sözleşme yapılarak
da kararlaştırılabilir. Cezai şart asıl borca bağımlı olup fer’i bir edim niteliğindedir. Feri
niteliğinden dolayı asıl borç herhangi bir sebeple geçersiz ise veya aksi
kararlaştırılmadıkça sonradan borçlunun sorumlu tutulamayacağı bir sebeple imkânsız
hâle gelmişse, cezanın ifası da istenemez. Cezai şartın talep edilebilmesi için asıl
borca kaynaklık eden sözleşmenin geçerli olması gerekmektedir. Ceza koşulunun
geçersiz olması veya borçlunun sorumlu tutulamayacağı bir sebeple sonradan
imkânsız hâle gelmesi halinde ise asıl borcun geçerliliği etkilenmez. Cezai şart asıl
borca bağlı bir nitelikte olduğundan dolayı asıl borcun zamanaşımına uğraması
durumunda cezai şart da zamanaşımına uğrar, Alacak bir başkasına temlik edilirse
cezai şarta ilişkin hak, alacağı temlik alana geçer.
“Mahkemece tüm dosya kapsamı göre; taraflar arasında imzalanan 3 adet taşınmazın
satışına yönelik 14.02.2014 tarihli Gayrimenkul Satış Vaadi Sözleşmesi’nin yasanın
amir hükmünde belirtilen resmi şekil şartına uyulmaksızın adi yazılı şekilde
düzenlendiği, resmi şekil şartının geçerlilik şartı olduğu, Yasa’nın bu maddesinde
öngörülen şekle uyulmadan yapılan sözleşmelerin hüküm doğurmayacağı, geçersiz
sözleşmedeki cezai şarta ilişkin hükümlerin de geçersiz olduğu, buna dayalı
olarak davalının, yapılan takibe itirazında haklı olduğu gerekçesiyle davanın reddine
karar verilmesi hukuka uygundur.” (Yargıtay 11. Hukuk Dairesi-K.2021/5283).
Cezai Şartın Türleri

• Seçimlik Cezai Şart
  TBK md.179/1 uyarınca “Bir sözleşmenin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi durumu
  için bir ceza kararlaştırılmışsa, aksi sözleşmeden anlaşılmadıkça alacaklı, ya borcun
  ya da cezanın ifasını isteyebilir.”
  Sözleşmenin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi hâlinde ödenmek üzere cezai şart
  kararlaştırılmış ve aksi de sözleşmede öngörülmemiş ise alacaklı ya sözleşmenin
  ifasını ya da cezai şartın ödenmesini isteyebilir. Alacaklının seçim hakkı olup ya asıl
  borcun ifasını ya da ceza koşulunun ödenmesini isteyebilir; aynı anda hem asıl borcun
  ifasını hem de ceza koşulunun ödenmesini kural olarak isteyemez.
• İfaya Eklenen Cezai Şart
  TBK md.179/2 uyarınca “Ceza, borcun belirlenen zaman veya yerde ifa edilmemesi
  durumu için kararlaştırılmışsa alacaklı, hakkından açıkça feragat etmiş veya ifayı
  çekincesiz olarak kabul etmiş olmadıkça, asıl borçla birlikte cezanın ifasını da
  isteyebilir.”
  İfaya eklenen cezai şartta alacaklı, açıkça vazgeçmiş veya ifayı kayıtsız şartsız kabul
  etmiş olmadıkça, hem sözleşmenin ifasını hem de kararlaştırılan cezanın ödenmesini
  talep edebilir.
  -İfayı Engelleyen Cezai Şart (Dönme Cezası)
  TBK md.179/3 uyarınca “Borçlunun, kararlaştırılan cezayı ifa ederek sözleşmeyi,
  dönme veya fesih suretiyle sona erdirmeye yetkili olduğunu ispat etme hakkı saklıdır.”
  Dönme cezası, borçluya sözleşmeden dönmek suretiyle kurtulma imkanı sağlayarak,
  borçlunun imkanlarını genişleten türde bir kayıttır. Dönme cezasında, seçimlik ve ifaya
  eklenen ceza koşulundan farklı olarak, borçlunun borca aykırı davranması koşulu
  aranmamaktadır Bu tür cezai şartta borçlu cezayı ödemek suretiyle sözleşmeden
  dönebileceği gibi, alacaklı da sadece cezai şartın ödenmesini talep edebilmektedir.
  TBK Madde 180- Ceza ile zarar arasındaki ilişki
  “Alacaklı hiçbir zarara uğramamış olsa bile, kararlaştırılan cezanın ifası gerekir.
  Alacaklının uğradığı zarar kararlaştırılan ceza tutarını aşıyorsa alacaklı, borçlunun
  kusuru bulunduğunu ispat etmedikçe aşan miktarı isteyemez.”
  Söz konusu madde hükmünde de belirtildiği üzere cezai şartın talep edilebilmesi için
  herhangi bir zararın ispatı şart değildir. Fakat ceza tutarını aşan miktarın istenebilmesi
  için alacaklının hem uğradığı zararı hem de bu zararın cezai şartı aştığının ispatı
  gerekmektedir
  Cezanın Miktarı ve Azaltılması
  Cezai şart tarafların irade serbestisi ve sözleşme özgürlüğü ilkelerine dayanır. TBK
  md. 182/1 uyarınca “Taraflar, cezanın miktarını serbestçe belirleyebilirler.”
  TBK m.182/3’e göre; “Hakim, aşırı gördüğü ceza koşulunu kendiliğinden
  indirir.” Hakim, ceza miktarının aşırı olup olmadığını tespit ederken tarafların ekonomik
  durumu, borçlunun ödeme kapasitesi, borcun yerine getirilmemesindeki kusur derecesi
  gibi unsurları dikkate alır.