Hakimin Reddi ve Çekinmesi
Hakim ceza davalarında karar verecek kişidir. Ceza Muhakemesi Kanununda, ceza davasına bakan hakimin bağımsızlık ve tarafsızlığını sağlamak üzere “hakimin reddi” ve “hakimin çekinmesi” olmak üzere iki kurum düzenlenmiştir.
Hakimin reddi; hakimin tarafsızlığını şüpheye düşürecek nedenlerin ya da davaya bakamayacağı ve yargılamaya katılamayacağı hallerin varlığı halinde taraflarca reddedilmesidir. Bu hususlar kanunda tek tek belirtilmiştir. Kıyas yoluyla genişletilemez.
Hakimin çekinmesi: hakimin davaya bakamayacağı ve yargılamaya katılamayacağı haller (Dostluk ve arkadaşlık ilişkisi, ihsası reyde bulunması, reddi hali dışında hısımlık bulunması hali) ile tarafsızlığını şüpheye düşürecek sebeplerin varlığı halinde kendiliğinden davaya bakmaktan çekinmesidir. (CMK 30. Madde)
Hakimin Reddi
Kanun koyucu, hakimin davaya bakmasının yasak olduğu haller dışında, tarafsızlığını şüpheye düşürecek hallerin de ortaya çıkabileceğini öngörmüştür. Ancak davaya bakmasının yasak olduğu haller gibi bunları tek tek, tahdidi olarak saymamış; sadece genel bir ifade kullanmayı tercih etmiştir.
Hakimin yasaklı olduğu sebeplerden farklı olarak tarafsızlığını şüpheye düşürecek sebepler bakımından iki aşamalı bir denetim yapılır. Birinci olarak hakimin tarafsızlığını tehlikeye düşüreceği ileri sürülen sebebin varlığı tespit edilir. İkinci olarak ise bu sebep var ise hakimin tarafsızlığını etkileyip etkilemeyeceğine bakılır.
Hakimin Reddi Sebepleri ve Ret İsteminde Bulunabilecekler
Hakimin davaya bakamayacağı hallerde reddi istenebileceği gibi, tarafsızlığını şüpheye düşürecek diğer sebeplerden dolayı da reddi istenebilir.
- Cumhuriyet savcısı;
- Şüpheli,
- Sanık
- Bunların müdafii
- Katılan
- Katılan vekili hakimin reddi isteminde bulunabilirler.
Bunlardan herhangi biri istediği takdirde, karar veya hükme katılacak hakimlerin isimleri kendisine bildirilir. (CMK m.24)
Hakimin Reddi İstemine Karar Verecek Mahkeme
Hakimin reddi istemine mensup olduğu mahkemece karar verilir. Reddi istenilen hakim müzakereye katılamaz. Redden dolayı mahkeme teşekkül edemezse bu hususta karar verilmesi; reddi istenen hakim asliye ceza mahkemesine mensup ise bu mahkemenin yargı çevresi içerisinde bulunan ağır ceza mahkemesine, reddi istenen hakim ağır ceza mahkemesine mensup ise o yerde ağır ceza mahkemesinin birden fazla dairesinin bulunması halinde, numara olarak kendisini izleyen daireye, son numaralı daire için (1) numaralı daireye, o yerde ağır ceza mahkemesinin bir dairesi bulunması halinde ise, en yakın ağır ceza mahkemesine aittir.
Ret istemi sulh ceza hakimine karşı ise, yargı çevresi içinde bulunduğu asliye ceza mahkemesi ve tek hakime karşı ise, yargı çevresi içerisinde bulunan ağır ceza mahkemesi karar verir. Bölge adliye mahkemesi ceza dairelerinin başkan ve üyelerinin reddi istemi, reddedilen başkan ve üye katılmaksızın görevli olduğu dairece incelenerek karara bağlanır (CMK m.27).
Ret isteminin kabulü halinde, davaya bakmakla bir başka hakim veya mahkeme görevlendirilir.
Ret isteminin kabulüne ilişkin kararlar kesindir, ancak kabul edilmemesine ilişkin kararlara karşı itiraz yoluna gidilebilir. İtiraz üzerine verilen ret kararı ise, hükümle birlikte incelenir (CMK m.28).
Ret İsteminin Geri Çevrilmesi
Mahkeme, kovuşturma evresinde ileri sürülen hakimin reddi istemini aşağıdaki durumlarda geri çevirir:
- Ret istemi süresinde yapılmamışsa.
- Ret sebebi ve delili gösterilmemişse.
- Ret isteminin duruşmayı uzatmak amacı ile yapıldığı açıkça anlaşılıyorsa.
Bu hallerde ret istemi, toplu mahkemelerde reddedilen hakimin müzakereye katılmasıyla, tek hakimli mahkemelerde de reddedilen hakimin kendisi tarafından geri çevrilir. Bu konudaki kararlara karşı itiraz yoluna başvurulabilir. (CMK m.31)
